مطالب جالب و خواندنی طب سنتی

کلید سلامت جسم و روح و بیمه عمر طولانی با یک رژیم بیست روزه شاه تره، در اول فصل بهار

هر سال قبل از فرا رسیدن عید نوروز و دمیدن نسیم فرح بخش بهاری؛ شما با خانه تکانی، راهروها، اتاق ها و صحن حیاط را از کثافات و آلودگی ها پاک و کفش و لباس های کهنه را نو می کنید، ولی غافل از این هستید که در طول سال به علت تراکم مواد زایدی که از مواد غذایی نیم سوخته و

تنفس هوای آلوده به گرد و غبار و گازوئیل در بدن به وجود می آید؛ هم چنین هیجانات عصبی و جنگ اعصاب براثر مبارزات حیاتی و چندین علت دیگر، خون شما نیز کثیف و کبد، کلیه و مراکز عصبی شما آغشته به مواد سمی شده است که احتیاج به شست و شو و تصفیه دارد.

افراط در خوردن گوشت، شیرینی و چربی در فصل زمستان و کمی مصرف سبزیجات و میوه جات در این فصل نیز مزید بر علت شده و باعث گردیده است یکی از قوانین ثابت طبیعت که رعایت تعادل در مصرف مواد غذایی گوناگون است و حفظ سلامت آدمی به آن بر می گردد، نقض شود و از این راه نیز سمومی در بدن تولید و در نتیجه خون شما غلیظ و کثیف شده است.

این مسمومیت تدریجی بافت ها و اعضای بدن در مجاری عروق خونی و صفراوی داخل کبد – که یکی از اعضای رئیسه بدن است – و هم چنین در مجاری داخل سایر اعضاء و احشاء انسداد ایجاد می کند و به این ترتیب کم کم تصلب شرایین که مقدمه پیری زود رس است، شروع می شود. ما درباره تصلب شرایین و خطرهای غیر قابل جبران آن مفصل بحث کردیم و گفتیم که مرگ و میر حاصل از عوارض گوناگون این بلای عالم گیر، در درجه اول اهمیت قرار دارد و امروزه کلیه محافل پزشکی در سراسر جهان، بیش از هر چیز به آن توجه می کنند.

علایم و مظاهر مختلف این مسمومیت داخلی اعضای بدن و این کثافت خون که تصلب شرایین از نتایج آن است، عبارتند از: تیرگی رنگ رخسار، کدورت حواس، کم حافظگی، بی خوابی، صدا کردن سر شبیه به صدای آبشار، یبوست مزاج، عصبانیت و تند خویی، خشکی پوست بدن و لب ها و حلق و دهان، گاهی سر درد و سرگیجه، سستی و خونریزی لثه، تلخی دهان و پیدایش جوش ها و دمل ها در بدن، خارش های پوستی، دردهای عصبی و مفصلی و ...

پدران ما و پدران پدران ما، طی قرن های متمادی و در طول هزاران سال تاریخ مدون بشر نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان به پیروی از دستورهای حکیمانه پزشکان قدیم که متکی به یک سلسله تحقیقات و بررسی های دقیق علمی و تجربی بود این علایم و عوارض را می شناختند و به خطرهای غیرقابل جبران آن آگاه بودند.

به عنوان پیشگیری و درمان و مانند یک واکسیناسیون علیه کلیه بیماری ها، در اول فصل بهار به مدت 20 الی 30 روز با شاهتره و کاسنی رژیم می گرفتند. همین رژیم آن ها را در سراسر سال یا حداقل چندین ماه از ابتلا به انواع بیماری ها در امان نگه می داشت به طوری که کم کم اجرای این دستور سودمند بهداشتی به صورت یکی از عادات و آداب ملی درآمده بود (متأسفانه تمدن جدید همراه با نابود کردن همه شعائر و سنن قدیم این اصل محکم بهداشتی را نیز از بین برد و درنتیجه بشر تیره روز در معرض ابتلا به انواع و اقسام بیماری ها قرار گرفت و ما امروز کفاره غفلت و غرور دانشمندان را باید بپردازیم.

1- مشخصات شاه تره

قبل از اینکه به شرح خواص درمان بخش شاه تره بپردازیم از نظر کمال اهمیتی که این گیاه دارد باید نکته ای را یادآوری کنیم که به عنوان نمونه روی سایر گیاهان دارویی نیز قابل تطبیق است و آن عبارت است از ذکر نام علمی گیاه، تعلق آن به طبقه بندی گیاهان دارویی، محل رویش و استفاده از مأخذ علمی برای پی بردن به خواص دارویی آن.

شاه تره از نظر طبقه بندی گیاهی از تیره شاه تره و شامل 5 جنس و 170 نوع گونه است. این 170 نوع گونه که اختلافات جزئی از نظر گل، برگ، ساقه، شاخه و ... با یکدیگر دارند، در نقاط مختلف جهان می رویند. بدیهی است که از نظر خواص درمانی نیز این گونه های مختلف کم و بیش اختلافاتی با یکدیگر دارند و حتی بعضی ها اصلاً فاقد خواص دارویی هستند. یکی از این 170 گونه که در اروپا می روید و در ایران وجود ندارد نامش به زبان فرانسه فومتر و نام علمی آن فوماریا افیسینالیس است و اروپاییان فقط همین را معمولاً در طب به کار می برند. شاه تره ای که در ایران می روید گونه دیگری است که نام علمی اش فوماریا پارویفلورا است. این شاه تره در اروپا نیز وجود دارد و با اینکه به عقیده خود اروپاییان از نظر خواص طبی، چندان تفاوتی با فوماریا افیسینالیس ندارد با این همه مصرف آن معمول نیست.

در این مورد تکلیف ما چیست؟ اگر ما بخواهیم خواص طبی شاه تره را بنویسیم از کدام منبع باید استفاده کنیم؟ در کتاب های اروپایی خواص طبی فوماریا افیسینالیس را شرح داده اند نه خواص طبی شاه تره ای که در کشور ما می روید، در عین حال آنچه از نظر دانشمندان ما و دانشگاه های ما موثق، معتبر و دارای ارزش علمی معرفی شده است همان مأخذ و منابع خارجی است. برای حل این مشکل که نظیر آن در سایر موارد نیز هست فقط یک راه وجود دارد که به آن وسیله خواهیم توانست گیاهان دارویی کشور خودمان را با جرأت و اطمینان کامل به مصارف درمانی برسانیم و آن مراجعه و استناد به کتب طبی قدیم ایران است که خواص دارویی گیاهان بومی ایران را در آنها منعکس کرده اند. ممکن است کسانی ایراد گرفته و بگویند که پزشکان قدیم ایران در این باره اطلاعات ناقص و احتمالاً غلطی داشته اند که مستند به اصول و مبانی علمی نیست و در قرن بیستم با توسعه شگرف همه علوم و از جمله علم طب مخصوصاً درمان شناسی استناد به کتب طبی قدیم امری باطل و بیهوده است. در جواب می گوییم که اگر در هر علمی ما شاگرد مکتب اروپا هستیم در مورد خواص گیاهان دارویی مدت هزار سال است که آنان شاگرد مکتب ما هستند حتی در همین قرن بیستم نیز پزشکان اروپا که پیرو طب گیاهی هستند نتوانسته اند بیشتر از آنچه پزشکان قدیم ایران درباره خواص درمان بخش گیاهان دارویی گفته اند، چیزی بگویند و هر چه تاکنون طی قرن های متمادی نسل به نسل دراین باره شرح داده اند، افتباس از قانون ابن سینا و تحفه حکیم مؤمن است.

برای اثبات این مطلب کتاب گیاهان دارویی تألیف دکتر علی زرگری استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران را انتخاب می کنیم که از روی کتاب های علمی جدید تنظیم شده است و از هر لحاظ بهترین مرجع صلاحیت دار علمی برای استناد مطالب مربوط به طب گیاهی است. مندرجات این کتاب را از لحاظ خواص درمانی گیاهان دارویی با مندرجات تحفه حکیم مؤمن مقایسه می کنیم.

- خواص شاه تره

به طوری که قبلاً گفتیم و در این کتاب نیز مندرج است در اروپا فوماریا افیسینالیس این قسمت از کتاب گیاهان دارویی می بینیم که آنچه درباره خواص درمانی فوماریا افیسینالیس شرح داده شد در کتاب تحفه المؤمنین نیز عیناً مورد خواص شاه تره ایران بیان شده است که در جدول آورده می شود.

جدول مقایسه خواص دارویی فورماریا افیسینالیس مندرج در کتاب گیاهان دارویی با خواص دارویی فوماریا پارویفلورا (شاه تره) مندرج در تحفه المؤمنین

چنان که در جدول می بینیم، همان ده خاصیتی که در کتاب تحفه، برای شاه تره ذکر کرده اند، دانشمندان اروپا نیز بدون کم و زیاد برای فوماریا افیسینالیس بیان داشته اند و از اینجا چند مطلب برای ما روشن می شود:

1. شاه تره ای که در کشور ما می روید و نام علمی آن فوماریا پارویفلورا است دارای همان خواص فوماریا افیسینالیس است که در کشورهای اروپا مصرف می شود.
2. این خواص را دانشمندان اروپا کشف نکرده اند؛ بلکه از کتاب های قدیم ایران گرفته شده است. نه تنها خواص شاه تره بلکه خواص درمانی همه گیاهان دارویی را نیز از پزشکان ایران فرا گرفته اند (به استثنای معدودی از آن ها که در ایران نبوده است)، ولی تبلیغات صد ساله اخیر دنیا برای بزرگداشت اروپا از یک طرف و سم پاشی ها و زهر پراکنی های همه جانبه برای عاطل و باطل جلوه دادن معتقدات قدما از طرف دیگر، چنان چشم و گوش ها را بسته و نیروهای فکری دانشمندان ما را مسخر کرده است که خیال می کنند هرچه ما داریم از اروپا داریم حال آنکه حداقل در مورد طب گیاهی هرچه اروپا دارد از ما دارد.

در بین دانشمندان و محققان بزرگ و خاورشناسان و استادان تاریخ علوم، گاه گاهی کسانی نظیر گوستاولوبون، مستشرق معروف و جرج سارتن استاد تاریخ علوم در دانشگاه هاروارد آمریکا پیدا می شوند که به این معنی اعتراف کنند. ما نیز به سهولت می توانیم چنین مدعایی را به اثبات برسانیم. پزشکان و داروسازانی که کتاب هایی مانند گیاهان دارویی را مطالعه می کنند که امروزه در ایران یا اروپا به چاپ می رسد، تصور می کنند خواص درمانی این گیاهان به تازگی کشف شده است و همه آن ها را نیز حتماً و قطعاً دانشمندان اروپا کشف کرده اند.

برای رفع شبهه نگارنده این سطور یک کتاب به زبان فرانسه را که 84 سال پیش یعنی در سال 1883 میلادی چاپ شده است در معرض قضاوت خوانندگان قرار می دهد و آن مجموعه بزرگ دایره المعارف علوم پزشکی است در صد مجلد. در جلد 42 با عنوان فومتر بحث خیلی مفصلی کرده که البته درج همه مطالب آن از حوصله این مقاله خارج است. جمله ای که خوانندگان باید بدانند این است که می نویسد:

از تیره شاه تره نوعی که معمولاً در طب مصرف می شود، فوماریا افیسینالیس است.

عیناً همان که امروز نیز در کتاب گیاهان دارویی ذکر شده است. سپس می نویسد:

ولی گونه های دیگری نیز از قبیل فوماریا پارویفلورا، فوماریا اسپیکاتا، فوماریا وایلانتی، فوماریا کاپرئولاتا، فوماریا مدیا و غیره و غیره گاهی با تفاوت به جای فوماریا افیسینالیس مصرف می شود با وجود آنکه از حیث خواص درمانی کاملاً با یکدیگر مشابه نیستند.

توجه فرمودید که این طبقه بندی ها و نامگذاری ها که امروزه ما در کتاب های می بینیم، متعلق به امروز و دیروز نیست و در کتاب های خیلی قدیمی هم عیناً دیده می شود، البته این طبقه بندی ها و نامگذاری ها از طرف دانشمندان قدیم اروپا انجام شده و در کتب پزشکی و داروسازی قدیم ایران وجود ندارد.

آن گاه همین دایره المعارف پزشکی، همه خواص درمانی شاه تره را که امروز در کتاب های گیاهان دارویی نوشته شده، ذکر کرده است و جز این هم نمی تواند باشد حتی اگر به کتب 200 سال و 300 سال پیش اروپا هم مراجعه می کردیم، همه این خواص را در آن ها می دیدیم زیرا ریشه همه این معلومات به ابن سینا می رسد که در قرون وسطی دانشمندان اروپا از کتاب قانون ترجمه کرده اند. البته ما نمی گوییم ابن سینا کاشف همه این خواص بوده زیرا حداقل دو هزار سال پیش از ابن سینا، علم طب مدون بوده است و پزشکان خیلی قدیم از خواص درمان بخش گیاهان دارویی اطلاع داشته اند. ولی ابن سینا اکتشافات بسیاری در اغلب گیاهان دارویی از جمله در شاه تره دارد، چنان که در همین دایره المعارف پزشکی در بحث تاریخی آن پس از اشاره به دیسقوریدوس و جالینوس صریحاً می نویسد که شاه تره از زمان ابن سینا اهمیت پیدا کرده است البته ما منکر نیستیم که با پیشرفت علوم در اروپا مخصوصاً بیوشیمی در قرن اخیر توانسته اند مواد مؤثر گیاهان دارویی را استخراج کنند.

امروزه ما می دانیم که شاه تره دارای مواد رزینی، املاح معدنی مختلف (مخصوصاً نیترات دو پتاس)، یک ماده تلخ قابل استخراج، کلریت رین، یک اسید آلی قابل تبلور موسوم به اسید فوماریک و هفت آلکالوئید است که یکی از آن ها فومارین یا پروتوپین نام دارد. البته هیچ کدام از آن ها در کتب قدیم دیده نمی شود. در عین حال، هیچ یک از این ها نیز چیزی بر معلومات ما از نظر خواص درمانی، افزون بر آنچه در کتب طبی قدیم ایران وجود دارد نمی افزاید.

عید فرا می رسد، ما به عنوان عیدی سنت قدیمی ایرانیان را برای حفظ سلامتی سالیانه شان بیان می کنیم ایرانیانی که عمر طولانی داشتند و زندگی را به خوشی و سعادت می گذراندند و برای داشتن چنین زندگی در اول بهار مدت بیست روز سلامت بدن خود را با خوردن کاسنی و شاه تره برای مدت یک سال تضمین می کردند.